NEWROZ PİROZ BE/ NEWROZ KUTLU OLSUN

Hakkın hikmeti, Pirlerin kerameti, hakikatin azametidir Newroz…

Newroz Bayramı (Newroz, Nevruz, Nuroj; Yeni Gün) Ortadoğu, Kafkasya, Anadolu ve Kürdistan Halklarını (Kürtler, Türkmenler, Azeriler, Farslar, Aleviler, Süryaniler…) ortak paydada buluşturan ender enternasyonal bayramlardan biridir. Adı geçen bölgelerde yaşayan her halk kendi ihtiyacınca göre bir anlam yükler Newroz’a! Halkların kutsadığı ortak bir değer olan Newroz bir yönü ile tüm halkların ortaklaştığı kutsal bir değerdir. Yenilik, diriliş, varoluş gibi değerler Newrozu kutlayan tüm halklar için ortak kutsal değerlerdir. Newroz, yani “Yeni gün” bildik takvimsel anlamda bir “Yeni gün” değildir. Yaşamın, doğanın, doğadaki canlıların yaşamın etkinliklerine, hareketine, değişim ve dönüşümüne katıldığı gündür Newroz. Derin bir ataletten, uyuşukluktan, uykudan, atıllık halinden silkinip kalkma ve kendine gelme, yaşam bulma, yaşama akma ve her anlamda var olma halidir.

Newroz, Alevi İnancına göre dünyanın ve yaşamın var olduğu gündür. Bu kadar derin ve kutsal değerlerin yanında Aleviler için Newroz Şahı Merdan Ali’nin doğduğu ve Fatıma Zehra ile eşit olduğu gündür. Ama bütün bunların ötesinde Newroz Alevi inancında yaşamdaki döngüdür. Alevi terminolojisi ile devridaimdir. Bu devridaim bir günden ibaret değildir. Bir süreçtir ve uzunca bir zaman diliminin finali niteliğindedir.  Şimdi bu zaman diliminin evrelerine bakalım! 12 Ayı kapsayan yıl döngüsel, zamansal, iklimsel olarak aslında iki evreden oluşur. Bu yazımızın konusu Newroz olduğundan yılın birinci evresini anlatacağız.

Yılın 1. yarısı; Soğuk/kasım (Kasım… Arapça; Bölen anlamında) 8 Kasımda başlar 179 gün devam eder. 8 Kasımda başlayıp 22 Aralıkta biten süreye KASIM… 22 Aralıkta başlayıp 5 Şubatta biten 45 günlük süreye ZEMHERİ… 5 Şubatta başlayıp 21 Martta biten süreye de HAMSİN adı verilir. 10 Kasım, 20 Kasım arası KOÇ KATIMIDIR… Bolluk bereket, üreme için koç katımı bayram şenliği gibi yapılır. Koçlar renk renk boyanır, boynuzlarına bereket ve kutsallık anlamında kırmızı elma takılır, koçun sırtına atik ve enerjik bir çocuk bindirilir ve koyun sürüsünün içine salınır. 21 Aralık kış mevsiminin başlangıcıdır. 21 Aralık 30 Ocak arası BÜYÜK ÇİLE’dir. Kırk gün sürer. BÜYÜK ÇİLE/ÇILLE kara kış diye bilinir ve 6/9 Ocak arasında ZEMHERİ FIRTINASI olur. (Çılle; Kürtçe ve Farsça Çıl: Kırk sözcüğünden gelir) 30 Ocakta başlayıp 20 Şubatta sona eren süre ise KÜÇÜK ÇİLE diye bilinir ve söylenir… Küçük Çile ile birlikte XIZIR ERKANI BAŞLAR… XIZIR doğanın kendisidir. Kendi kendine devri daim olur, ürer ve üretir. Bu anlamda Kürtçe ve Farsça’da XWEDE (ALLAH/TANRI)… Sözcüğü; KENDİLİĞİNDEN VEREN, KENDİNDEN ÜREYEN, ÜRETEN, DEVRİ DAİM OLAN anlamına gelir. XWEDE sözcüğü, HÜDA biçiminde ALLAH/TANRI anlamında Türkçeleşmiştir..

8 Kasımda başlayan 179 günlük SOĞUK, 21 Mart günü yani Nevruz (Newroz) Bayramında doğanın yeniden diriliş günü ile sona erer.

Küçük çile günlerinin 13, 14, 15 Şubat Günlerinde XIZIR ORUCU üç gün (Kimi Alevi topluluklarda bir hafta da tutulduğu olur.) tutulur. Xızır Cemi yapılır. Alevi İnancında Xızır Orucu çok önemlidir. Sağlık koşulları uygun olan canlar mutlaka bu orucu tutmalıdır. Xızır Orucunun tutulmasında murat edilen şey; Doğanın yeniden canlanışı, bolluk, bereket için dardan kurtulmaktır. Çünkü 13, 14, 15 Şubat ile birlikte kışın, soğuğun çilesi bitmeye yüz tutar.

Kış ve soğuğun bitmesi CEMRE DÜŞMESİ ile başlar… Cemre Düşmesi hemen XIZIR ORUCUNUN ardından gelir. BİRİNCİ CEMRE 19/20 ŞUBATTA havaya, İKİNCİ CEMRE 26/27 ŞUBATTA suya, ÜÇÜNCÜ CEMRE de 5/6 MARTTA Toprağa düşer… Her cemre düşüşünde sıcaklık artar. Ama cemre aralarında hava sıcaklığında iniş, çıkışlar olur. Dikkat edilirse cemreler, hava, su toprak diye devam eder. Yani hava sıcaklığı ve mevsim dönümü yukardan başlar. Bu dönüşüm dört elementin buluşması, kaynaşması, yaşamın canlanmasına zemin hazırlaması ve kış ile birlikte durağanlığa, dinlenmeye giren yaşamı yeniden var etmesidir.

Bu yeniden var oluş döner, dolaşır ve Newroz’a ulaşır. Newroz Kürt Halkı Demirci Kawa efsanesinin güncellenmiş halidir. Kawaye Hesıkar (Demirci Kawa) Dehak zaliminin zulmüne karşı bir kıvılcımın ateşe dönüşmesi ve zulmü yok edişinin adıdır. Dehak’ın zulmü Demirci Kawa’nın çekicinden çıkan kıvılcımla kül olmuştur. Lakin tarih denen döngü Dehak’ları tüketememiş ama Demirci Kawalar da tükenmemiştir. Kürdistan’ın karanlığa, zulme ve katliama mahkum edildiği kahır ve zulmat zamanlarından birinde Mazlum Doğan diye çağdaş bir Kawa çıkmış ve Üç Kibrit ateşiyle zalimlerin zulümden ördüğü kara perdeyi ateşe vermiştir. Newrozun ateşi zulmü yakan, mazlumu arındıran, zalimi kül eden masumu pak eden bir ateştir. İnsanların Newroz ateşi üzerinden atlamasından murat ettikleri de arınmak, paklanmak, yeniden doğmaktır.

Newroz Alevi inancında gerek Şahı Merdan Ali’nin doğum günü olması, gerekse de doğanın dirilişi anlamında kutsal bir gündür. Alevi toplumu için bahar ve yaz ayları çalışma, üretim ve hasılat aylarıdır. Bu nedenle ihtiyaçları gidermek açısından yaz ayları çalışma ile geçirilir. Kış ayları ise meşakkat, muhabbet, ibadet ve cem aylarıdır. Muhabbetten, görgüye cemlerin tamamı kış aylarında yapılırdı. Cemlerin kış aylarında yapılmasının bir sebebi daha vardı ki, o da devletin saldırısından ve zulmünden kutsal değerlerini koruma çabasıydı. Pirler, ocak zadeler, karda kışta soğuğa, zemheriye aldırmadan onca yolu teper ve taliplerini görmeye, dertlerine derman olmaya giderdi. Görgü, sorgu, muhabbet, lokma, dem, dolu bu ayların meşakkatli kutsal çabasıydı! İnsan olmanın derinine ermek, hak ve hakikatin ışığına vakıf olmak için karanlık kış geceleri pirin hikmeti ile aydınlanır, muhabbet ve ibadet geceler boyu sürerdi. Doğanın yeniden doğuşunun sancılarına tanıklık eden Aleviler kişilik olarak arınmayı ve yeniden doğuşu kış gecelerinde yaptıkları cemde, muhabbetin lezzetinde yakalar, gerçekleştirirlerdi. Özellikle görgü cemleri, pirin ve canların huzurunda hikmet, himmet ve keramet ile arınma, silkinme ve kendine gelme çabasıydı. Görgüde dara duran can eksiğini görür, hatasının farkına varır, kırdığını onarır, yıktığını yapar, döktüğünü doldurur, düşürdüğünü kaldırır, küstürdüğü ile barışır, ayrıldığı ile sarışırdı. Görgü arınmak, yunmak, paklanmak, aklanmak, yeniden oluşarak yaşama katılmak anlamına gelirdir. Görgü canın canlara, canın pirine, canın yol üzere hakka ikrar vermesi ve yola yeniden girmesi anlamına gelirdi. Hakkı, hakikati, döngüyü, devridaimi esas alan Alevi inancı için Newroz bir finaldi. Yaşamın hak ve hakikatle buluşup yeniden görünür olduğu bu mukaddes günde Aleviler Sultan Newroz cemi yaparlardı. Yani Alevi inancında Newroz sadece bir bayram değil ermişlere, dervişlere, evliyalara velilere atfedilen bir sıfat ile adlandırılmış ve Sultan Newroz denmiştir.

Newroz;

Hazan mevsiminden zemheriye…

Zemheriden cemreye…

Cemreden bahara dönüşen zaman döngüsüdür.

Newroz 365 günün Sultanıdır, SULTAN NEWROZ’DUR.

Newroz, Şahı Merdan, Şiri Yezdan, Haydarı Kerrar, Ebu Turap Aliyel Mürteza’nın doğduğu gündür!

Şahı Merdan Ali’nin Fatma Ana ile Yaren olduğu gündür.

Newroz, güneş ile dünyanın aşk serenatı, doğanın doğum sancısıdır…

Newroz, doğurganlığın büyük sancısını yaşayan doğanın hawarına erişen Boz Atlı Xızır’dır…

Newroz, Demirci Kawa’nın çekicinden çıkan özgürlük kıvılcımının ışığı… Yüreğinden taşan cesarettir…

Newroz, yalçın dağlarda kar, tipi, borana direnen kardelenin güneşle buluşmasıdır…

Newroz, varlığı yasak Kürt Halkının var oluşudur…

Newroz, Mazlum Doğan’ın üç kibrit çöpünden zulmün karanlığına şavkıyan bir ışıktır…

Newroz,  Kemal Pir’de kardeşlik… Haki Karer’de eşitliktir…

Newroz, kadınların zulme isyanı…  Anaların yüreğinden gelen özgürlük çığlığıdır…

Newroz, umudun gerçeğe, gerçeğin eyleme, eylemin erdeme, erdemin barışa dönüşmesidir…

Newroz Piroz Be… Newroz Kutlu Olsun… Aşk ile…

Kemal BÜLBÜL (20 Mart 2014/ Ankara)